Các khối u trong xoang mặt.

1. Các loại u vùng hàm mặt

Trong cơ thể người có nhiều loại u bướu. Các loại u bướu có thể gặp ở răng miệng hoặc hàm mặt. Tỷ lệ các khối u vùng hàm mặt so với toàn thân là 5 - 10%. Trong số đó bao gồm cả khối u lành tính và ác tính.

Khối u lành tính có ranh giới rõ rệt, không thay đổi, phát triển chậm, không xâm lấn các mô lân cận và không di căn tới nơi khác. U ác tính (ung thư) không có ranh giới rõ ràng, xâm lấn các mô xung quanh, tàn phá cơ thể nhanh, di căn tới các cơ quan khác. Để phân biệt u lành tính và ác tính chính xác nhất thì cần phẫu thuật để lấy bệnh phẩm của khối u đi xét nghiệm (sinh thiết).

Các khối u vùng hàm mặt lành tính bao gồm:

• U máu: Hiện diện thành bớt màu đỏ sậm hoặc nâu ở vùng má, môi, trán, lưỡi, sàn miệng,... U máu chủ yếu do bẩm sinh, là u lành, có thể tồn tại suốt đời. Đây là loại u thường gặp, chiếm khoảng 10% các bệnh ở hàm mặt. Phẫu thuật lấy u máu rất khó vì máu chảy nhiều, khó cầm. Phương pháp điều trị chủ yếu là sử dụng tia laser làm tắc mạch máu nuôi u, thu nhỏ, làm teo u;
• U bạch huyết: Có màu đỏ, tím sậm, hiện diện ở nhiều nơi trong miệng, chủ yếu là lưỡi và sàn miệng. Điều trị u bạch huyết gồm phẫu thuật hoặc đốt bằng laser;
• U sợi, u sợi thần kinh: Xuất hiện ở nhiều nơi vùng mặt, chủ yếu là ngoài da mặt, má, trán,...
• U mỡ: Thường ở da mặt, niêm mạc môi, má và sàn miệng. U mỡ có nhân màu vàng như mỡ, cứng, có ranh giới rõ rệt. Loại u này thường được điều trị bằng phương pháp phẫu thuật và ít tái phát;
• U xương và lồi xương: Chủ yếu là u xương hàm mặt vùng hàm dưới gây biến dạng mặt. Khi khối u phát triển lớn mới cần phẫu thuật. U xương có thể kết hợp với u sợi tạo thành u hỗn hợp giữa xương và sợi, hiện diện vùng xương sọ và xương cằm;
• U tuyến mang tai: Thường gặp ở vùng má sát với tai, nơi có tuyến nước bọt hàm trên. Đây là u lành nhưng sau phẫu thuật có thể bị tái phát, phát triển thành u ác tính. Phẫu thuật u tuyến mang tai thường khó vì có thể gây chấn thương dây thần kinh số VII, gây liệt mặt;
• U nhú: Xuất hiện ở vùng hàm ếch và sàn miệng. Nếu u nhú ở sàn miệng sẽ đẩy lưỡi, gây khó khăn cho việc nhai nuốt. U nhú thường được điều trị bằng phương pháp phẫu thuật và ít tái phát;
• U men: Thường xuất hiện ở hàm dưới, là u lành tính nhưng dễ tái phát. U men làm phồng xương hàm dưới, phá hủy tủy xương bên trong và làm rỗng xương, dễ làm gãy răng và gãy xương hàm. Việc điều trị u men chủ yếu là lựa chọn phương pháp phẫu thuật. Khi phẫu thuật nạo khối u, bên trong khối u mềm nhũn như bùn và nếu không nạo sạch u men thì rất dễ tái phát.

2. Phương pháp phẫu thuật cắt u vùng mặt phức tạp

U vùng hàm mặt thường gặp gồm ung thư da, u máu, u hắc tố, u mạch, u tuyến mang tai, u bã đậu, u tuyến dưới hàm,... U được xác định là phức tạp, khó phẫu thuật khi nằm ở vị trí phức tạp như xâm lấn mạch máu, dây thần kinh hoặc nằm tại các cơ quan như môi, mí mắt, mũi, vành tai,...

2.1 Chỉ định/chống chỉ định

Chỉ định

• U vùng hàm mặt có bản chất là ung thư hoặc nghi ngờ ung thư;
• Khối u to gây cộm vướng, ảnh hưởng tới chức năng của các cơ quan hoặc thiếu thẩm mỹ.

Chống chỉ định

• U không có chỉ định phẫu thuật;
• Bệnh nhân già yếu, suy tim, suy thận nặng, sức khỏe kém không có khả năng chịu được ảnh hưởng của các ca phẫu thuật lớn.

2.2 Quy trình thực hiện phẫu thuật

Chuẩn bị

• Người thực hiện: Bác sĩ chuyên khoa răng - hàm - mặt;
• Phương tiện: Bộ dụng cụ phẫu thuật phần mềm, phương tiện vô cảm, nội khí quản;
• Bệnh nhân: Được giải thích về mục đích, quy trình thực hiện thủ thuật và nên tuân thủ đúng theo hướng dẫn của bác sĩ trước và sau phẫu thuật;
• Hồ sơ bệnh án: Theo quy định của Bộ Y tế, cần mô tả khối u, kích thước và các bệnh phối hợp nếu có như bệnh tim mạch, tiểu đường,...

Thực hiện

• Vô cảm: Gây mê nội khí quản;
• Tư thế bệnh nhân: Chuẩn bị tư thế phù hợp với từng loại u vùng hàm mặt và vị trí của khối u;
• Rạch da: Rạch quanh khối u hoặc trên khối u (tùy từng loại u) và nếu là ung thư thì đường rạch phải rộng theo nguyên tắc phẫu thuật ung thư;
• Phẫu tích, cắt u: Phẫu tích khối u ra khỏi tổ chức lành xung quanh, đặc biệt là thần kinh - mạch máu; cắt khối u sau khi phẫu tích xong; thực hiện cầm máu;
• Đóng vết mổ theo các lớp giải phẫu, tạo vạt da để che phủ.

Theo dõi tai biến

Sau cắt u vùng hàm mặt phức tạp, bệnh nhân có thể bị chảy máu (chảy từ mép da, mạch máu bị xâm lấn trong quá trình phẫu thuật). Cách xử trí là cắt chỉ cầm máu lại. Với các tai biến khác, xử trí đúng theo phác đồ tùy từng trường hợp cụ thể.

Khi được chỉ định thực hiện phẫu thuật cắt u vùng hàm mặt phức tạp, bệnh nhân cần tuân thủ mọi hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo hiệu quả điều trị tốt nhất và tránh được những biến chứng có thể xảy ra.